Πρόσφατα ξεκινήσαμε στο κέντρο Ψυχής Λόγοι μια ομάδα ψυχοθεραπευτική, με τίτλο “Κύκλοι Μεταμόρφωσης”. Η θεματολογία θα είναι κάθε φορά διαφορετική, η ομάδα ανοιχτή σε νέα μέλη, η μοναδική προϋπόθεση να θέλουν, ή να έχουν κάνει, δουλειά με τον εαυτό τους. Η πρώτη μας συνάντηση είχε θέμα την Αυτοεκτίμηση. Αν και η ομάδα λειτουργεί σαν εργαστήρι, όπου όλα τα μέλη συμμετέχουν στο θεωρητικό όσο και στο πρακτικό- βιωματικό κομμάτι, θα προσπαθήσω να παρουσιάσω εδώ, επιγραμματικά, τα πιο σημαντικά στοιχεία που ειπώθηκαν γύρω από ένα τόσο κοινό, λεπτό και σημαντικό θέμα, όπως αυτό της εκτίμησης του εαυτού μας.
Εκτιμώ, λοιπόν, κάποιον σημαίνει ότι τον θεωρώ σημαντικό, ότι αξίζει. Η εκτίμηση του εαυτού μου, έχει να κάνει με το πόσο σημαντικός πιστεύω πως είναι, πόσο πιστεύω ότι αξίζει. Πώς αξιολογούμε όμως τον εαυτό μας;
- Έχει να κάνει με τα αποτελέσματα που έχουν οι πράξεις μου, ή με τις ικανότητες μου;
- Έχει να κάνει με το πόσο τέλεια είναι όσα κάνω;
- Έχει να κάνει με το πόσα λάθη κάνω ή πόσα σωστά;
Η απάντηση σε όλα τα παραπάνω είναι σαφώς και όχι. Η αυτοεκτίμηση συνίσταται στο ότι γνωρίζω ότι η αξία μου είναι ανεκτίμητη και στο ότι νιώθω ότι αγαπιέμαι και ότι είμαι αποδεκτός- αποδεκτή. Αναρωτηθείτε, πόσο συχνά το νιώθετε αυτό;
Ας δούμε λίγο όμως, γιατί είναι τόσο σημαντικό να έχω αυτοεκτίμηση;…
- επειδή με κάνει να κρατώ το κεφάλι ψηλά στις δυσκολίες και να είμαι περήφανος-η για τον εαυτό μου,
- επειδή μου δίνει κουράγιο να δοκιμάζω νέα πράγματα, να βλέπω τα προβλήματα σαν προκλήσεις και να πιστεύω στον εαυτό μου,
- επειδή μου δίνει αυτοσεβασμό, ακόμα κι αν κάνω λάθη,
- επειδή είναι το εισητήριο μου για να κάνω καλές επιλογές, όσον αφορά το μυαλό και το σώμα μου.
Όταν έχω αυτοεκτίμηση, δεν παρασύρομαι σε ανούσιες συμπεριφορές, ώστε να νιώθω ότι ανήκω. Επιπλέον, παίρνω τις δικές μου αποφάσεις. Τέλος, προστατεύω και φροντίζω κάθε μου κομμάτι. Για να αναγνωρίσετε τη βαρύτητα που έχει η έννοια που εξετάζουμε, φανταστείτε έναν έφηβο, μια έφηβη με αυτοεκτίμηση, αλλά κι έναν ή μια, χωρίς…
Σε ένα δεύτερο στάδιο, ας εξετάσουμε με τι συνδέεται η εκτίμηση προς τον εαυτό μας. Θα αναφέρουμε εδώ δύο σημαντικούς παράγοντες που επηρεάζουν την αυτοεκτίμηση, κι αυτοί είναι η αυτοεικόνα μου και η γνώμη των άλλων.
Αν θέλαμε να κάνουμε έναν διαχωρισμό ανάμεσα στους όρους αυτοεκτίμηση και αυτοεικόνα, αυτός θα ήταν ο εξής: Η αυτοεικόνα μου είναι το πώς βλέπω τον εαυτό μου και η αυτοεκτίμηση το πώς νιώθω για τον εαυτό μου. Καταλαβαίνουμε έτσι, πόσο πολύ αυτές οι δύο έννοιες σχετίζονται.
Το πώς βλέπω εγώ τον εαυτό μου, επηρεάζεται, τουλάχιστον σε ένα πολύ μεγάλο μέρος της ζωής μου, από τη σύγκριση μου, τη συσχέτιση μου, με τους άλλους ανθρώπους γύρω μου. Ο πρώτος σημαντικός Άλλος στη ζωή μας, είναι το πρόσωπο που αναλαμβάνει τη φροντίδα μας όταν ερχόμαστε στον κόσμο. Η πρώτη μας συσχέτιση λοιπόν, η πρώτη μας αλληλεπίδραση, σαν βρέφη, αποτελεί και την έναρξη του χτισίματος της αυτοεικόνας μας. Αναλογιστείτε πόσο κρίσιμη και καίρια είναι η περίοδος αυτή της ζωής μας, και πόσο επηρεάζει τα μετέπειτα χρόνια της εξέλιξης και της ωρίμανσης μας…
Ας δούμε, λοιπόν, τι περιλαμβάνει ο όρος αυτοεικόνα; (παράλληλα μπορείτε να αναγνωρίζετε και τη δική σας, απαντώντας στις ερωτήσεις)
- Πώς πιστεύω ότι είμαι εξωτερικά;
- Ποια είναι η προσωπικότητα μου (χαρακτηριστικά);
- Τι άνθρωπος πιστεύω πως είμαι; (καλός, κακός, ώριμος, δυνατός κλπ)
- Τι θεωρώ ότι πιστεύουν οι άλλοι για εμένα;
- Πόσο μου αρέσει ο εαυτός μου ή πιστεύω ότι αρέσω στους άλλους.
Κατανοώντας λίγο την δική μας προσωπική αυτοεικόνα και πόσο συνδέεται με την εκτίμηση που μας έχουμε, ας προχωρήσουμε βλέποντας πόσο αυτά τα δύο, αυτοεκτίμηση και αυτοεικόνα, επηρεάζονται από τη γνώμη των άλλων.
Ξεκινώντας να πούμε ότι δύο από τις πανανθρώπινες ανάγκες, που χαρακτηρίζουν όλο δηλαδή το ανθρώπινο είδος, είναι η ανάγκη να καθρεφτίζομαι στα μάτια των άλλων και η ανάγκη να ανήκω. Η ανάγκη για καθρέφτισμα στον άλλο, καθορίζει την ύπαρξη μου, την αίσθηση του υπάρχω.Το βλέπουμε αυτό ξεκάθαρα στο βρέφος που ψάχνει το βλέμμα της μητέρας του, αναζητά το πρόσωπο, και στο πρόσωπο αυτό αρχίζει σιγά σιγά να οριοθετεί και να στοιχειοθετεί την ταυτότητα του. Το βλέμμα που συναντά την ανταπόκριση, γίνεται χαμόγελο, και το χαμόγελο, γίνεται άπλωμα του χεριού, το άπλωμα του χεριού γίνεται κλάμα για να καλύψω την ανάγκη μου, το κλάμα ηρεμεί με το άγγιγμα και την τροφή (κάλυψη ανάγκης) και πάει λέγοντας. Το βρέφος και κατά συνέπεια, ο άνθρωπος που δεν βρίσκει ανταπόκριση στην αναζήτησή του αυτή, του προσώπου και της τροφής, συναντά πολλές δυσλειτουργίες, σωματικές, ψυχικές, συναισθηματικές και πνευματικές στη μετέπειτα ζωή του. Η αυτοεκτίμηση χτίζεται από τους πρώτους μήνες της ζωής μας, και είναι απόλυτα συνδεδεμένη- εξαρτημένη από το άμεσο περιβάλλον μας..
Η δεύτερη, οικουμενική, πανανθρώπινη ανάγκη μας είναι αυτή του να ανήκω. Ο άνθρωπος είναι ον κοινωνικό και αυτή του η ανάγκη, να ανήκει σε μια ομάδα, γίνεται αισθητή από τα πρώτα χρόνια της ζωής του, και καθορίζει το πώς κατασκευάζει- χτίζει σιγά σιγά το χαρακτήρα του. Η πρώτη ομάδα στην οποία ανήκουμε είναι η οικογένεια, η επόμενη, σε φυσιολογικά πλαίσια, το σχολείο, και ούτω καθεξής. Και οι δύο αυτές μου ανάγκες, να υπάρχω και να ανήκω, μου παρέχουν ασφάλεια, και η ασφάλεια είναι πολύ σημαντική για ένα μεγάλο πάλι μέρος της ζωής μας. Αναλογιστείτε, με ποιο τρόπο καλύφθηκαν ή δεν καλύφθηκαν οι ανάγκες σας για να υπάρχετε και για να ανήκετε, στα πρώτα χρόνια της ζωής σας και δείτε αν αυτό επηρέασε την μετέπειτα κι άρα τωρινή σας σωματική, ψυχική και πνευματική ανάπτυξη.
Όσον αφορά την αυτοεκτίμηση, το φάσμα μιας δυσλειτουργικής αυτοεικόνας και κατ’ επέκταση μιας τραυματισμένης- πληγωμένης αυτοεκτίμησης, μπορεί να κυμαίνεται από μια πολύ “περιορισμένη” εικόνα για τον εαυτό (βασισμένη δηλαδή σε λίγα, μετρημένα στα δάχτυλα, χαρακτηριστικά, και κατά κύριο λόγο αρνητικά), μέχρι την τραυματισμένη αίσθηση του εαυτού και την ψευδή αυτοαντίληψη (ψευδής εαυτός). Η αναγνώριση του πού βρίσκεται ο καθένας από εμάς στο παραπάνω φάσμα, θα καθορίσει και την ανάγκη για θεραπεία και το βαθμό και τη διάρκεια αυτής. Παρακάτω, δίνω λίγα στοιχεία που θα σας βοηθήσουν σε αυτή την αναγνώριση.
Όλοι μας έχουμε έναν “εσωτερικό κριτή”: είναι ο τρόπος με τον οποίο μιλάμε στον εαυτό μας όταν κάνει λάθη, όταν αποτυγχάνει, όταν αστοχεί, όταν καθυστερεί να ολοκληρώσει έναν στόχο, όταν τον απορρίπτουν κλπ. Αναρωτηθείτε αν, και κατά πόσο, γίνεστε αυστηροί, σκληροί, ελεγκτικοί, καταπιεστικοί με τον εαυτό σας, όταν αντιμετωπίζετε μια δυσκολία. Κυρίως, αναρωτηθείτε, πώς μιλάτε τότε στον εαυτό σας: τι λόγια του λέτε;
Ένας ακόμα εχθρός της αυτοεκτίμησης είναι η συνεχής αυτοπαρατήρηση- αυτοανάλυση. Διαβάζοντας αυτόν τον όρο, ο νους μας πάει σε κάτι θετικό παρά αρνητικό. Ας το αποσαφηνίσουμε: Η συνεχής, χωρίς μέτρο αυτοπαρατήρηση, αυτή που μας οδηγεί στις εμμονικές ιδέες, στις επαναλαμβανόμενες σκέψεις, στην απόσυρση από το τί συμβαίνει στο εδώ και τώρα, στην απομόνωση από το κοινωνικό περιβάλλον (γιατί κάτι έχω εντοπίσει στον εαυτό μου και πρέπει να το σκεφτώ- αναλύσω), μολύνει την αυτοεκτίμηση μου και ενισχύει μια αρνητική, αυστηρά περιορισμένη αυτοεικόνα. Όταν ψάχνουμε με το μικροσκόπιο να βρούμε τα λάθη μας, όταν νιώθουμε ότι όλοι βλέπουν ξαφνικά τις ατέλειες και τις αδυναμίες μας, όταν ακινητοποιούμαστε από την υπερβολική προσοχή που δίνουμε στον εαυτό μας… χρειάζεται να κάνουμε μια παύση, να εντοπίσουμε κάτι έξω από τον εαυτό μας και να συγκεντρώσουμε όλη μας την ενέργεια στην λεπτομερή παρατήρηση του. Αυτόματα, αρχίζουμε να νιώθουμε πιο ανάλαφροι, πιο ήρεμοι, πιο θετικά προδιαθετημένοι, πιο υγιείς. Αν αυτό είναι κάτι που συμβαίνει συχνά, και αδυνατώ να το ελέγξω, θα πρέπει να ζητήσω βοήθεια.
Συμπεραίνοντας από τα παραπάνω, γίνεται, θέλω να πιστεύω, κατανοητό γιατί η αναγνώριση της προσωπικής μας αυτοεκτίμησης είναι σημαντική. Η πληγωμένη αυτοεκτίμηση είναι ασθένεια, κι αυτό μας το αποδεικνύουν τα παρακάτω:
– είναι από τη φύση της μη ελεγχόμενη (κάποιος που βιώνει το αίσθημα της χαμηλής αυτοεκτίμησης, δεν μπορεί να το ελέγξει, νιώθει ανασφάλεια και δεν μπορεί να διακρίνει εύκολα τι είναι φυσιολογικό και τι όχι)
- έχει συγκεκριμένο μοτίβο συμπεριφορών (τα άτομα που έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση έχουν κοινές και γενικά προβλέψιμες συμπεριφορές)
- ο κύκλος ζωής της χαμηλής αυτοεκτίμησης μπορεί να περιγραφεί και να προβλεφθεί κι αυτό την κατατάσσει στις ασθένειες, όπως η καρδιοπάθεια ή ο καρκίνος,
– συνδέεται με άλλες ασθένειες (σωματικές και ψυχικές, όπως για παράδειγμα αγχώδης διαταραχή κι έλκος, υψηλή πίεση, κολίτιδα κ.α),
- μπορεί να περάσει από γενιά σε γενιά,
- μπορεί να θεραπευτεί,
- μπορεί να περιγραφεί με βάση τη σοβαρότητα της κατάστασης,
- μπορεί, σε κάποιες μορφές, να υπάρχει αντίσταση στη θεραπεία,
- είναι προοδευτική η κατάσταση της (επώαση, οξύ στάδιο, χρόνιο στάδιο, λήξη),
- τέλος, μπορεί να είναι καταλυκτική ασθένεια (αυτοτραυμαστιμός, αυτοκτονία).
Κλείνοντας, θέλω να τονίσω, ότι αναζητώντας βοήθεια, και προσπαθώντας να ανακαλύψουμε τον εαυτό μας και τους άλλους, μόνο καλό μπορούμε να κάνουμε. Η ψυχοθεραπεία, σε οποιαδήποτε μορφή την αναζητούμε, είναι αυτοφροντίδα. Φροντίζοντας πρώτα τον εαυτό μου, μπορώ να φροντίζω τους γύρω μου, το περιβάλλον μου, την κοινωνία και τον κόσμο που μας περιβάλλει.
